Жетісу облысы ауыз су қорларының азаюы, өзендердің ластануы мен ресурстардың тиімсіз пайдаланылуы салдарынан туындаған күрделі экологиялық және су шаруашылығы проблемлемаларына ұшырап отыр. Климаттың өзгеруі, мұздықтардың еруі және көршілес елдерден кіретін ағындардың азаюына байланысты Іле, Қаратал, Ақсу және басқа да өзендердің сулары сарқылып жатыр. Бұл мәселе, әсіресе, суы Іле өзенінің суымен толығатын Балқаш көлінде ушығып тұр.
Қазақстанның су ресурстарының шамамен 44%-ы елдің аумағынан тыс жерден келеді, осының салдарынан елдің су балансы – сыртқы факторларға сезімтал. Әйтсе де, ел ішінде суды тиімсіз пайдалану проблемасы әлі шешілмеген. Су ауыл шаруашылығында көп пайдаланылады, мұнда бұрынғыша су ресурсының 40% шығындалып кететін ескірген суару жүйелері қолданылады. Су объектілерінің пестицидтермен, тыңайтқыштармен және ағынды сулармен ластануы қосымша жүктеме жасайды.
Жетісу облысының ауыл шаруашылығы экономиканың басты саласы болып саналады, мұнымен қатар экологиялық қысымның да басты көзі болып тұр. Егіншілікті қарқынды жүргізу топырақтың эрозиясына, құнарлы қабаттың тозуына және биологиялық алуантүрліліктің жойылуына әкеледі. Химиялық тыңайтқыштарды және өсімдіктерді қорғау құралдарын пайдалану салдарынан топырақ пен суда көп мөлшерде уытты заттар жиналады, бұл ауыл шаруашылығы өнімдерінің сапасына әсер етеді және ұзақ мерзімді экологиялық қатерлерді қалыптастырады.
Өңірдегі жағдайды тұрақтандыру үшін кешенді тәсілдер – су үнемдеу технологияларын енгізу, ирригациялық жүйелерді жаңғырту және экологиялық мониторингті дамыту қажет. Халықаралық ынтымақтастық, әсіресе, трансшекаралық су ресурстарын басқару бөлігінде маңызды рөл атқарады, бұл – тек Жетісу облысының ғана емес, жалпы елдің экологиялық қауіпсіздігіне тікелей қатысты мәселе.
Соңғы жылдары өңірде су тапшылығын азайтуға және су пайдалану тиімділігін арттыруға бағытталған шаралар белсенді іске асырылып жатыр. Сумен жабдықтау бағдарламасы аясында сегіз жаңа су қоймасы салынып жатыр, бұл жинақталған су көлемін 500 миллион текше метрге дейін ұлғайтуға және 70 мың гектардан астам ауыл шаруашылығы жерлерін тұрақты суаруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар суару арналарын, арықтарды және гидротехникалық құрылыстарды қайта жаңарту жүргізіліп, судың шығынын есепке алу және бақылау жүйелері енгізілуде, бұл тасымалдау кезіндегі шығынды азайтуға мүмкіндік береді.
Судың сапасын жақсартуға және экологиялық қауіпсіздік деңгейін арттыруға айтарлықтай көңіл бөлінеді. Облыстың елді мекендерінде тазарту құрылыстары жаңғыртылып, өнеркәсіптік кәсіпорындардың сарқынды суларды ағызуына бақылау күшейтілді. «Қазгидромет» РМК-мен бірлесіп Қаратал, Көксу және Быжы өзендерінің жай-күйіне тұрақты мониторинг жүргізіледі, бұл судың химиялық және биологиялық құрамындағы өзгерістерді жылдам бақылауға мүмкіндік береді.
Су тасқыны қаупін болдырмау үшін жыл сайын профилактикалық іс-шаралар кешені – өзен арналарын тазарту, каналдарды тереңдету және бөгеттерді күшейту жүргізіледі. Еріген суларды жинақтайтын және топырақ эрозиясын болдырмайтын реттегіш су қоймалары салынып жатыр.
Барлық қабылданған шаралар теңдестірілген су пайдалануға қол жеткізуге, ауыл шаруашылығының тиімділігін арттыруға және өңірдің экологиялық жағдайын жақсартуға бағытталған. Инфрақұрылымдық, технологиялық және білім беру бастамаларын үйлестіріп іске асыру – орнықты табиғат пайдалану моделін қалыптастырады және климаттық өзгерістерге бейімделуге көмектеседі.
Бұл жұмыста Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығының Ең үздік қолжетімді техникалар бюросы маңызды рөл атқарады. Оның су пайдалану және ауыл шаруашылығы қалдықтарын басқару саласындағы қазіргі заманғы шешімдерді енгізуге бағытталған қызметі су ресурстарына жүктемені азайтуға және орнықты аграрлық секторды қалыптастыруға ықпал етеді.
Жанар Абдрахманова
